Het project, waarin Natuurmonumenten en Rijkswaterstaat samenwerken, beoogt ecologisch herstel door verbetering van de bodem- en waterkwaliteit. Het Markermeer is ontstaan in 1976 doordat het van het IJsselmeer werd gescheiden door de voltooiing van de Houtribdijk, ook wel de ‘Markerwaarddijk’ genoemd. Het water in het meer wordt doorgaans via het IJsselmeer afgevoerd, maar wordt ook regelmatig via de vaarten van Flevoland op de Veluwerandmeren gespuid. Dit gebeurt omdat het water van het Markermeer schoner is dan het water in de Randmeren, zodat het de concentraties nitraat en fosfaat daar kan verminderen.
Niettemin is ook het water van het Markermeer niet schoon genoeg. Vanaf de jaren negentig van de twintigste eeuw is het als gevolg van de indijking volgelopen met slib, wat zorgt voor troebelheid en voor verstikking van levensvormen, vooral op de bodem van het meer. Inpoldering van het gebied - om de Markerwaard te creëren - is jarenlang besproken, maar daar kwam in 2003 een einde aan. Hierna zijn er verschillende scenario’s opgesteld voor (her)inrichting van het Markermeer, gericht op ecologie, maar ook op recreatie.
Nieuw natuurgebied
De vereniging Natuurmonumenten kwam in 2012 met plannen naar buiten om in het noordoostelijk gedeelte van het Markermeer, niet ver ten zuiden van de Houtribdijk, een natuurgebied aan te leggen met als kernelement een aantal eilanden, die als wadden worden aangeduid. Weliswaar is er in tegenstelling tot de Waddenzee geen getijdenwerking, maar de term komt van ‘windwadden’ die in het Markermeer kunnen ontstaan door verschil in hoogte van de waterstand afhankelijk van de richting en kracht van de wind. Verder is er onder meer in moeras, wilgenbossen en rietvelden voorzien. Het eerste (en voorlopig nog enige) eilandgebied wordt in totaal zo’n 800 hectare groot. Het kan in de loop van de tijd doorgroeien tot 10.000 hectare. Ook wordt er dan een onderwaterlandschap met paaiplaatsen, geulen en slinken van ca. 1000 hectare aangelegd. Het is daarmee een van de grootste natuurgebieden van West Europa. Er worden vaker eilandjes opgespoten om natuurontwikkeling te stimuleren maar de archipel dat het Waddenmeer moet gaan vormen is technischer veel lastiger te realiseren omdat de het meer maar 4,5 meter diep is en de bodem een blubberpoel in plaats van een zandbodem.
Hoofdeiland
De eerste stap bestaat uit de realisatie van een hoofdeiland met onderwaterlandschap van ongeveer 300 hectare, dat kan doorgroeien tot een kleine ‘archipel’ van ongeveer 800 hectare. Het gaat om een gebied van circa 290 hectare met moerasvegetatie, slikken, ondiepe plassen, kreken en daartussen brede geulen met luw en ondiep water. Hierdoor ontstaat een een broed- en rustoord voor vogels met op termijn ook ruimte voor recreatie. Er komt een jachthaven, een drijvend bezoekerscentrum, een speelvallei voor kinderen, een netwerk van wandelpaden en een uitkijktoren. Na de realisatie van het hoofdeiland (2016-2018) volgde volgens het plan van uitvoering een cluster van vier eilanden die samen met het hoofdeiland de kleine archipel zullen gaan vormen.
De bouw begon met de aanleg van onderwaterdammen. Deze onderwaterdammen vormen de basis voor het natuureiland. Binnen deze dammen wordt het eiland opgebouwd uit klei en slib. Aan de westkant, op de punt waar de wind en de stroming het sterkste zijn, is aansluitend op de onderwaterdam van het hoofdeiland een stenen luwtedam aangebracht, die boven het water uitrijst. Deze dam verankert het eiland stevig in het Markermeer en beschermt ook de rest van de archipel. Aan beide zijden van de stenen dam worden twee luwtedammen van zand aangelegd. Die zullen tot twee à drie meter duinenrijen uitgroeien, met aan hun voeten brede zandstranden. Er wordt op deze wijze een soort omsluitende kleine ‘atol’ gevormd door de stenen dam in het westen plus een korte duinenrij in het noordwesten, onderwaterdammen in het noorden, oosten en zuiden, alsmede een lange duinenrij in het zuidoosten. Deze beschermende ring is aan de westelijke en zuidelijke kant meer gesloten en aan de noordelijke en oostelijke kant meer open. Daarbinnen komt een vijftal eilanden. Erbuiten wordt in het zuidwesten een slibgeul gemaakt en in het noordwesten een slibput.
De kosten van de eerste fase zijn geraamd op 75 miljoen euro. De aanleg van het hoofdeiland alleen al kost 50 miljoen euro en de financiering daarvan is al gedekt. De aanleg van de overige eilanden zal door dit baken een stuk goedkoper worden. In totaal kost de beoogde kleine archipel met vijf eilanden 75 miljoen. Een eventueel latere, verdere uitbouw van de archipel zal nog eens 225 miljoen euro gaan kosten.
In maart 2016 werd begonnen met de aanleg van het hoofdeiland. Op 11 mei 2016 kwam het eerste stuk eiland boven water. Door Natuurmonumenten werd dit als een ‘mijlpaal’ aangeduid, maar het betreft hier nog slechts het fundament van het eerste eiland, dat hierna zal inklinken. Het proces van opspuiten zal nog een aantal malen herhaald moeten worden voor er een echt eiland ontstaat.
Het eerste eiland, 250 hectare groot, is op 24 september 2016 officieel geopend door staatssecretaris Martijn van Dam. Vanaf 2018 is het project open voor publiek. In 2020 moeten alle vijf de eilanden zijn opgespoten.
